Het overbelaste brein: de kracht en uitdaging van intense denkprocessen

Doordenken en nieuwe verbindingen leggen: het is een gave dat ontzettend gewaardeerd kan worden. Het geeft nieuwe inzichten, creëert nieuwe denkkaders, en toont richtingen die er voordien nog niet zichtbaar waren. Het geflits van de signalen door het intense brein kan op veel ontzag rekenen. Maar wat als dat denken in overdrive gaat?

Stel je voor dat je bij elke ingang in je brein binnengaat. Elke optie, elke splitsing, elke deur ga je binnen en beleef je. Kun je je voorstellen hoeveel energie dat zou vragen? Hoeveel glucose door de mitochondriën verbrand moet worden om al die neurale paden te bedienen? Onmenselijk veel, weet ik. Uitputtend veel. Er is geen pad dat niet fluistert: ‘Hé, heb je hier al eens aan gedacht?’ Dit intense denken, dat je vaak bij hoogbegaafde individuen tegenkomt, kan hun hersenen werkelijk overuren laten draaien. Vaak worden deze denkmolens aangedreven door onderliggende angsten, die je voortdurend aansporen om alles te controleren en dubbel te controleren, zodat je er zeker van bent dat je geen enkele denkbeeldige mogelijkheid over het hoofd hebt gezien en de omgeving echt veilig is.

Maar de eisen die deze gedachten stellen, zijn vaak onmogelijk. Er is altijd wel een ‘maar’ te vinden, waardoor elke mogelijke oplossing in de kiem wordt gesmoord. Alle mooie ideeën en nieuwe, inspirerende gedachten verzanden uiteindelijk in een woestijn van complete waardeloosheid, met een gevoel van nutteloosheid en zelfs wanhoop tot gevolg.

Natuurlijk hoef je niet elke gedachte die in je opkomt te volgen. Maar wat als je brein zo intens werkt dat je werkelijk constant weerwerk moet bieden? Hoe straf zou het dan zijn indien je je hersenen kunt 'herbedraden'? Kun je, door bewust te oefenen, filters ontwikkelen die elke gedachte snel onder de loep nemen, om ze vervolgens als 'onzin,' 'helpt me niet,' of 'waardevol' te classificeren? En is het mogelijk dat, na voldoende training, deze neurale paden zo gevormd worden dat dit proces vanzelf gaat? Dit zou het meest waardevolle geschenk kunnen zijn voor een overbevraagd brein.

Tot voor kort dachten we dat het brein na de puberteit min of meer vastligt. Het was wat het was, en je moest er je leven lang mee doen. Gelukkig weten we nu dat dit niet klopt. Ons brein vormt zich constant, van vóór de geboorte tot de laatste dag van je leven. Deze neuroplasticiteit is de manier waarop het brein zich aanpast aan een veranderende omgeving. En het mooiste is dat we dit proces kunnen sturen door simpelweg je hersenen te gebruiken. Hoewel je nare, malende en piekerende gedachten niet zomaar kunt wegtoveren, kun je ze wel minder waarde geven door andere denkpistes en gedachten meer ruimte te geven. Dat wat je aandacht geeft, groeit. Dit geldt letterlijk in dit geval.

Elk nieuw idee dat door je hoofd flitst, heeft een weg nodig door je brein. Het moet immers door de synapsen van ontelbare hersencellen navigeren, en als het een nieuw idee is, gaat dat nog vrij moeizaam. Denk aan een pad door een diep overwoekerd bos, waar je net voor het eerst doorheen ploeterde. Moeizaam en traag, maar het lukte. De tweede keer gaat het al net iets makkelijker, de tiende keer een stuk vlotter, en na honderden keren heb je een snelweg gecreëerd. Zo werkt het ook met gedachten: hoe meer aandacht je ze geeft, hoe vaker ze als standaardroute door je brein worden genomen.

En die malende gedachten? Die paden zijn er nog steeds, maar naarmate ze minder gebruikt worden, raken ze overwoekerd en in ongebruik, precies zoals je zou willen.

Dus wat doe je bij nare gedachten? Eerst en vooral: besef dat het slechts gedachten zijn. Vervolgens toets je snel af: helpt dit me vooruit? Zo nee, klasseer het dan onder 'waardeloos'. Blijven de gedachten toch aanhouden, wees dan resoluter. Stop even met wat je doet. Praat desnoods hardop tegen jezelf. Zeg 'nee'. Wees je ervan bewust dat jij degene bent die kiest welke gedachten waardevol zijn en welke niet. Het beheren van je gedachten klinkt misschien als een onmogelijke taak, maar dat is het allerminst: het is een vaardigheid die je kunt leren en ontwikkelen. Jij beheert je gedachten. Of je laat ze allemaal de vrije loop, dat kan ook. Maar dan is binnen de kortste keren je hoofd weer een moeras van nare gedachten.

Geloof niet alles wat je denkt. Je gedachten zijn vaak willekeurige combinaties van eerdere ervaringen, met een flinke laag angsten erbovenop. Train jezelf in het herkennen van deze patronen, en wees je ervan bewust dat jij invloed hebt op wat je denkt.

Serotonine, ook wel het gelukshormoon genoemd, geeft ons een gevoel van geluk wanneer we iets doen dat ons blij maakt. Maar het werkt ook andersom: als je bewust aan dingen denkt die je blij maken, wordt er serotonine aangemaakt. Het is dus absoluut zinvol om bewust op zoek te gaan naar wat je gelukkig maakt, zelfs als dat simpelweg gedachten zijn. Over een lifehack gesproken!

Wees mild voor jezelf, maar laat die eindeloze piekerende gedachten maar voor wat ze zijn: gedachten, en niet meer dan dat.